400!,  Aktualności

Kongregacja ma Konstytucje od 410 lat

 

 

Pierwsze Konstytucje Kongregacji Oratorium z 1612 roku

Paul Bernhard Wodrazka COr

tłumaczenie: ks. Mieczysław Stebart COr

 

Wprowadzenie do rozdział z książki: Paul Bernhard Wodrazka (Hrsg.), Philipp Neri und das Oratorium. Die Attraktivität seiner Botschaft, nova et vetera, Bonn 2012, s. 127-174; za Oratoriana 

 

W 2012 roku przypadała 400 rocznica radosnego wydarzenia, jakim było ogłoszenie w 1612 roku przez Papieża Pawła V Breve Christifdelium Quorumlibet, którym zatwierdził pierwsze Konstytucje, tak zwane Instituta Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri. Do tego pierwszego, zatwierdzonego przez Stolicę Świętą, zbioru reguł, prowadziła długa droga zmagania się o właściwą istotę Oratorium oraz o jego fizjonomię. Jeszcze dzisiaj części „starych” Konstytucji z 1612 roku stanowią część składową drugich przez Stolicę Apostolską w 1989 roku (ostatecznie) zatwierdzonych Konstytucji.

Na początku w Oratorium nie było żadnej właściwej pisanej reguły, pomijając kilka domowych uregulowań napisanych przez Filipa Neri[1] oraz reguły domowe dla San Giovanni dei Fiorentini[2] jak również inne mniejsze wskazania i dekrety[3]. Pater optimus był przez wszystkich uważany za „żywą regułę”[4]. Po kanonicznym erygowaniu Kongregacji Oratorium, które nastąpiło dnia 15 lipca 1575 roku na mocy Breve Copiosus in misericordia Dominus[5], członkowie byli zobowiązani do opracowania własnej Reguły. Ponieważ Antonio Cistellini dokładnie zbadał drogę redagowania pierwszych Konstytucji z 1612 roku[6], dlatego na tym miejscu zostanie ona tylko z grubsza zarysowana.

Filip Neri, który nigdy nie okazywał wielkiego zainteresowania zagadnieniami prawniczymi, opracowanie Konstytucji pozostawił swoim uczniom. Dopiero w 1582 roku, w siedem lat po erygowaniu Kongregacji tekst Konstytucji został przedstawiony przez O. Francesco Maria Tarugi (1525-1608) oraz O. Antonio Talpa (1536-1624) i przez Filipa Neri zbadany[7]. O. Giovan Francesco Bordini przełożył go na „dobrą łacinę”. Także ten tekst został uzupełniony i w 1583 roku jeszcze raz zatwierdzony przez Filipa Neri. Nosi on tytuł „Compendium Constitutionum Congregationis Oratorii”[8]. Na życzenie Kongregacji Generalnej O. Talpa sporządził tak zwaną „Summa” („Breviatio”), która została zatwierdzona dnia 28 listopada 1583 roku i stanowi krótkie streszczenie[9].

 W roku 1588 ponownie zabrano się do opracowania Konstytucji. W tym samym roku zostały one zatwierdzone przez Kongregację Generalną w dniu 25 sierpnia 1588 roku, której osobiście przewodniczył Filip Neri[10]. Antonio Cistellini zwraca uwagę na to, że gdy zamierza się mówić o pierwszych oratoryjnych regułach, które oddają autentyczną treść zamiaru i inspiracji Filipa Neri, nie ma żadnej wątpliwości, że chodzi przy tym o tekst z 1588 roku, który został zatwierdzony przez niego samego i przez członków[11].

Bezpośrednio po śmierci św. Filipa Neri w latach 1595 i 1596 Konstytucje z 1588 roku zostały połączone razem z uchwałami Kongregacji Generalnych od 1577 roku, jako nowe Konstytucje (1595-1596)[12]. Prepozyt Cesare Baronio (1538-1607) wyraźnie uznał, że charyzmatycznego autorytetu Filipa Neri nie da się „uwiecznić” w kierowaniu domem[13].

Do tego momentu Konstytucje były wyraźnie przepojone centralizmem, co wyrażało się w tym, że od Konstytucji z 1583 roku superior miał tytuł „Przełożonego Generalnego”. To nie zmieniło się także w Konstytucjach z 1588 roku. Chociaż dekretem Kongregacji Generalnej z 21 kwietnia 1587 roku zostało zadecydowane, „że Kongregacja nie przejmuje niczego na innym miejscu i nie obciąża się kierowaniem jakiejś innej Kongregacji”[14], pomimo kilkakrotnie oświadczanej niezależności poszczególnych Domów, dopiero przez Breve Ex iniuncto nobis Papieża Grzegorza XV z 8 lipca 1622 roku, ostatecznie doszło do prawnego rozdziału obydwu Domów w Rzymie i w Neapolu[15], co bez wątpienia odpowiadało intencji Filipa Neri. Każdy Dom miał sam rządzić sobą i nie być podporządkowanym żadnej innej Kongregacji. Dom Rzymski miał być jedynie „wzorem” dla innych Domów, które powinny być zakładane „ad instar Congregationis Oratorii de Urbe”.

Od 1609 do 1612 roku czteroosobowa Komisja pracowała nad redakcją ostatecznych Konstytucji. Do Komisji należeli ojcowie Pietro Consolini (1555-1643; od 1611 prepozyt), Francesco Bozzi (1562-1643), Giovanni Severano (1562-1640) i Giuliano Giustiniani (1580-1654). Jak dzisiaj wnioskuje się to z Konstytucji z 1612 roku, pracujący nad nią byli wszystkim innym, ale nie prawnikami. Oni jedynie starali się życie wspólnotowe, jakie od 1575 roku istniało w Vallicelli, uwzględniając dotychczasowe Konstytucje i dekrety (Kongregacji Generalnych), zebrać w jeden tekst. Na Kongregacji Generalnej z dnia 4 sierpnia 1610 roku wszyscy kapłani Kongregacji zadecydowali, aby uprosić u Papieża jego zatwierdzenie. Do dzisiaj w Archiwum Kongregacji Rzymskiej istnieje egzemplarz oryginału z 31 podpisami wszystkich kapłanów oratorianów, którzy w tym czasie przebywali w Rzymie[16]. Chodzi o 19-stronicowy dokument z pergaminu, oprawiony w skórę, który ujmuje elegancką kaligrafią. Wśród tych 31 podpisów byli tylko kapłani, z których ponad 20 żyło jeszcze za czasów Filipa, albowiem odnośnie Oratorium prawniczo chodziło o „klerykalne” stowarzyszenie. Bracia laicy – jak ustalił Papież Grzegorz XIII w swojej bulli – nigdy nie mieli prawa głosu na Kongregacji Generalnej[17].

Pomimo uchwały w następnych miesiącach wciąż dochodziło do małych modyfikacji w Konstytucjach, które w papirusowej książeczce zostały bardzo estetycznie dodane. W dniu 10 grudnia 1611 roku zakończyły się prace legislacyjne dotyczące definitywnych Konstytucji Oratorium. W tym dniu zmodyfikowane sformułowanie otrzymało zgodę Ojców Kongregacji Generalnej. Zatem nowy Prepozyt Pietro Consolini Konstytucje złożył na ręce Ojca Świętego Papieża Pawła V z prośbą o ich aprobatę. Na papieską aprobatę nie trzeba było długo czekać: „Pro Congregatione Oratorii Urbis – Confirmatio Institutorum et Constitutionum – Die 16 ianuarii 1612, Sanctissimo placet confirmare emendatas ut nunc sunt” („Dla Kongregacji Oratorium w Rzymie – Potwierdzenie Instytutów i Konstytucji – Dnia 16 stycznia Ojciec Święty zgadza się potwierdzić poprawione jak teraz są”). Zmiany ze strony Stolicy Świętej dotyczą niewielu sformułowań, które Antonio Cistellini dokładnie zbadał[18]. Na przykład w rozdziale V, aby wymienić jedną z najważniejszych zmian, urząd Prepozyta został lekko wzmocniony. Dotyczące tego Breve Christifidelium Quorumlibet ukazało się wkrótce potem i nosi datę 24 lutego 1612 roku[19], prawie 17 lat po śmierci św. Filipa[20].

Na prośbę Rzymskiej Kongregacji Oratorium Papież Paweł V w tym samym 1612 roku wydał kolejne Breve (Cum dilecti filii), którym ustalił, że w tym samym mieście nie może zostać założone drugie Oratorium[21].

Pierwsze drukowane wydanie Konstytucji ukazało się już w lipcu 1612 roku: Instituta Congregationis Oratorii S. Mariae in Vallicella de Urbe. A B. Filippo fundatae, Romae 1612 (64 strony). W swojej istocie były one ważne do 1969 roku. Konstytucje, zatwierdzone przez Stolicę Świętą „ad experimentum” w dniu 12 kwietnia 1943 roku, w pierwszych 10 rozdziałach prawie nie różnią się od starych Instytutów[22].

Z prawniczego punktu widzenia Oratorium jest jedyne w swoim rodzaju. W tamtych czasach nie mieściło się ono w żadnych prawniczych ramach. Chociaż nie jest ono zakonem, jest podobne do nich w pobożnych dążeniach i (do dzisiaj) każdy Dom bezpośrednio podlega Kongregacji dla Instytutów życia konsekrowanego i Stowarzyszeń życia apostolskiego. Z Konstytucji z 1612 roku jasno wynika, że Oratorianie nie są zakonem i dlatego nie składają żadnych ślubów. Oratorianie są kapłanami świeckimi, którzy bez ślubów żyją we wspólnocie. Przy ich agregacji, to znaczy definitywnym przyjęciu do Kongregacji po trzechletnim nowicjacie, potwierdzają oni swój zamiar pozostawania w Kongregacji do końca życia, w niej żyć, modlić się i pracować. Zatem Oratorianie są z sobą związani wyłącznie więzią wzajemnej miłości. Przy śmierci Filipa Neri znaleziono pismo, które przypuszczalnie zostało napisane kilka dni wcześniej, a które Baroniusz nazwał „ostatnim testamentem” i „kamieniem węgielnym” Instytutu[23]. Jeszcze w dniu śmierci Filipa zostało ono przez Kongregację Generalną obwieszczone jako „niezmienny dekret” i do dzisiaj stanowi część Konstytucji: „Ponieważ Kongregacja Oratorium pod wpływem Bożego natchnienia została założona przez świętego Ojca Filipa jako jedynie oparta na więzi wzajemnej miłości z wykluczeniem takich więzów jak śluby, przysięgi czy przyrzeczenia, taka zawsze była jego i wszystkich Ojców Kongregacji jednomyślna zgoda i taką jest dotąd. Aby taki porządek mógł być zawsze przekazywany niezmieniony postanowiono, że gdyby część z nas, chociażby stanowiła większość, uważała, że musi odejść od takiego porządku i poddać Ojców i Braci obowiązkowi ustanowionemu przez ślub, przysięgę lub przyrzeczenie, ponieważ przysługuje im zdecydowana wolność, mogą oni obrać stan zakonny, jaki zechcą. Druga zaś część wspólnoty, choćby była o wiele mniejszą, jak długo wytrwa w tym stanie, zachowa całą własność Kongregacji, gdziekolwiek by się znajdowała, ani nie będzie zobowiązana do oddania tamtym czegokolwiek z tego co posiada lub nabędzie. W ten sposób Kongregacja zostanie w pewny sposób zachowana w Kościele Bożym, ozdobionym  swoją różnorodnością[24]. Dla zakonnika ścisłe trzymanie się reguły zakonnej stanowi praktyczną pomoc do tego, aby czynić postępy na drodze świętości. Natomiast Konstytucje Oratorium stanowią ramę tego, jak w Domu odbywa się życie i praca, mają jednak charakter konstytutywny. Chcą pokazać jak wygląda życie modlitwy i apostolat Instytutu. Konstytucje z 1612 roku przedstawiają zatem opis ćwiczeń oratoryjnych za życia św. Filipa oraz w latach bezpośrednich po jego śmierci. W wielkim zarysie Konstytucje dostosowują się do inspiracji Filipa Neri: Oratorium nie jest zakonem, w tym stwierdzeniu są przyznawane autonomia Domów jak i wolność poszczególnych członków, Konstytucje charakteryzuje akcent postawiony na modlitwę i apostolat itd. Jednak kilka zagadnień, jak na przykład stosunki między Oratorium i Ordynariuszem miejsca lub oficjalne porozumienie miedzy Oratoriami w dużej mierze nie zostało uwzględnionych[25].

Małe Oratorium jest opisane w pierwszym rozdziale Instytutów z 1612 roku a jego szczególne ćwiczenia są wspomniane w dodatku do tych Konstytucji. Ćwiczenie Małego Oratorium polega na tym, że codziennie odprawia godzinną modlitwę (pól godziny modlitwy wewnętrznej i pół godziny modlitwy ustnej, na podobieństwo modlitw na końcu Wielkiego Oratorium). Modlitwy, które w całości znajdują się w Dyrektorium dla Oratorium, zostały zaczerpnięte z Missale Romanum, Breviarium Romanum i z Rituale Romanum, do tego dochodzi kilka Ojcze naszZdrowaś Maryjo w określonych prośbach. Ponieważ Dyrektorium dla Oratorium w całości jest w języku łacińskim względnie włoskim i w niniejszej książce zostało wydrukowane w tłumaczeniu niemieckim, na tym miejscu zostaną dokładnie tak oddane, jak zostały zatwierdzone a następnie opublikowane w 1612 roku, to znaczy z reguły tylko początkowymi słowami danych modlitw.

Do większości wydań Instytutów z 1612 roku są dołączone tak zwane Preces ante et post Congregationem (Modlitwy przed i po Kongregacji [Generalnej]), które (pierwotnie) nie stanowiły części składowej Instytutów. Ponieważ te modlitwy nie występują w obydwu pierwszych wydaniach z 1612 i 1630 roku oraz w wymienionym Direttorio dell’Oratorio zostały  wydrukowane w całości, rezygnujemy z ich podwajania.

Oratoria w niemieckim obszarze językowym istniały od końca XVII wieku (w Polsce od 1668 roku) a w XX wieku w krajach języka niemieckiego doszło do wielu nowych fundacji (również w Polsce). Dotychczas jednak nie dokonano jeszcze tłumaczenia pierwotnych Konstytucji. Z tego powodu szczególne podziękowania tłumaczom. Jakkolwiek w 1989 roku po raz drugi w historii Oratorium Konstytucje zostały definitywnie zatwierdzone przez Stolicę Świętą, te pierwsze Konstytucje wciąż jeszcze stanowią cenny dokument życia oratoryjnego oraz filipińskiej duchowości. 

 

 

Paul Bernhard Wodrazka COr
urodzony w Wiedniu w 1977 roku, posiada doktorat z nauk społecznych, ekonomicznych i teologii. Kapłan Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri w Wiedniu; jest duszpasterzem studentów w Uniwersytetu Katolickiego w Wiedniu; redaktorem i autorem licznych publikacji i artykułów naukowych z zakresu teologii, historii gospodarczej i społecznej, studiów kanonicznych, a także Filipa Neri i Johna Henry’ego Newmana.

 

 

 

[1] Por. Philip Neri, Schriften und Maximen, (italienisch-deutsch, lateinisch deutsch) red. Ulrike Wick-Alda und Paul Bernhard Wodrazka, EOS Verlag, Sankt Otilien 2011, ss. 190-194.

[2] Por. Collectanea Vetustorum ac Fundamentalizm Documentorum Congregationis Oratorii Sancti Philips Nerii, oprac. Antonio Cistellini, Editrice Scuola, Brescia 1982, ss. 87-93.

[3] Por. Collectanea, ss. 94-108.

[4] Cistellini, A.: La redazione finale e le prime edizioni a stampa delle Costituzioni oratoriane, w: Oratorium: Archivum historicum Oratorii Sancti Philippi Nerii, a. II, s. I. n. 2, Romae 1971, s. 65.

[5] Oryginał w: Archivio Segreto Vaticano (cyt. ASV), Secr. Brev., 82 i w Archivium Congregationis Oratorii  Romae (cyt. ACOR), A. V. 1, n. 1, względnie tekst w Collectanea, ss. 10-16.

[6] Cistellini, A.: La redazione finale…, ss. 65-87.

[7] Oryginał w: Archivio della Congregazione dell’Oratorio Napoli (cyt. ACON) VII.2, 41-52; Tekst w; Collectanea, ss. 109-119.

[8] Oryginał w: ACOR, A.II.30; Tekst w: Collectanea, 120-146.

[9] Oryginał w: ACOR, A.II.30; Tekst w: Collectanea, ss. 146-149.

[10] Oryginał w: ACOR, A.II.30; Tekst w: Collectanea, ss. 155-162.

[11] Por. Cistellini, A.: San Filippo Neri. L’oratorio e la congregazione oratoriana. Storia e Spiritualità. Tomy I-III, Brescia 1989, I, s. 609.

[12] Oryginał w: ACOR, A.II.32 i Biblioteca Apostolica Vaticana (cyt. BAV), Vat. lat. 5506; Tekst w: Collectanea, ss, 166-181.

[13] Por. Cistellini, II, 977-983.

[14] Federazione delle Congregazioni dell’Oratorio del Nord Italia (wyd.): Costituzioni e Statuti Generali della Confederazione dell’Oratorio di San Filippo Neri, s.l. [Genova] 2010, pp. 14 i n., uwaga*.

[15] Oryginał w: ACOR, A.V.2,25; Tekst w; Collectanea, ss. 73 i n.

[16] ACOR, A.II. 37.

[17] Por, Cistellini A.,: La redazione finale e le prime edizioni a stampa delle Costituzioni oratoriane, w: Archiwum historicum Oratorii Sancti Philips Nerii, a.II, s.I.n.2, Romae 1971, ss.73 i n.

[18] Cistellini, A.: La redazione finale…. ss. 78 i n.

[19] Oryginał w: ACOR, C.II.27bis, Per. 18; Tekst w: Collectanea, ss. 209 i 252 i n.

[20] Por. Cistellini, A.: La redazione finale… ss. 76-82.

[21] Tekst w: Collectio Constitutionum et Privilegiorum Congregationis Oratorii…, Brixiae 1985, ss. 127 i n.

[22] Institutum Oratorii S. Philippi Nerii (wyd.): Constitutiones et statuta generalia. Textus, Congregationum Instituti opera, revisus…, Romae 1962.

[23] Por. Türks, P.: Philipp Neri. Prophet der Freude, nowe wydanie, München 2002, ss. 215 i n.

[24] Por. Glover, T.C.G.: The juridical nature of the Oratory and Oratorians to-day, 2 wyd., Romae 1973, ss. 34-39

[25] Federazione delle Congregazioni dell’Oratorio di S. Filippo Neri del nord Italia (wyd.): Costituzioni e Statuti Generali della Confederazione dell’Oratorio di San Filippo Neri, s.l. [Genova] 2010, ss. 14 i n., uwaga.