Newman – święty dla nas, inspiracja 91

 

 

Metafora ciemnej nocy w dziełach Johna Henry’ego Newmana

część 2

 

Natasza Lisowska

Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Teologiczny

 

2. „Ciemna noc” (the dark night) jako obraz świata materialnego po grzechu pierworodnym

John Henry Newman w kazaniu pt. The Visible Temple z 1842 roku, podejmując temat widzialnego Kościoła, który wznosi się na niewidzialnej świątyni wiary i miłości zbudowanej w imię Chrystusa [10], odnosi się także do Jego narodzin w Betlejem. Zdaniem Newmana, wtedy właśnie po raz pierwszy Syn Boży wzniósł na ziemi swoją duchową świątynię. Kondycję świata doczesnego, którą zastał, Newman opisuje w kazaniu poprzez odwołanie do surowości ciemnej nocy oraz jaskini, które jednak nie zdołały pochłonąć i złamać Chrystusa, zarówno jako Dziecięcia, jak i wówczas, gdy został złożony w grobie. Tak o tym wydarzeniu i jego znaczeniu pisze Newman:

Narodził się w ciemności, w ciemną noc, w jaskini, w której przebywało bydło,
w nieprzyjaznym żłóbku […] Sam nie uległ jednak mrokowi; wszedł do pieczary,
po to, by ją opuścić […] Zamierzał przemienić ziemię i zaczął „w najniższym
dole, w miejscu panowania ciemności i w otchłani”. Wszystko miało zostać przez
Niego odnowione […] Położył się więc na wilgotnej ziemi w mroźną noc, a wnet
Światło zajaśniało w ciemności [11].

W innym kazaniu The Thought of God, the Stay of the Soul z 1840 roku Newman posługuje się metaforą nocy do podkreślenia nietrwałości dóbr ziemskich, które przemijają wraz z jej upływem i nastaniem dnia. W ten sposób dopełnia on występujący w swoich dziełach obraz świata widzialnego, mającego dwa główne rysy: ulotność i złudność, przy czym ostatnia cecha reprezentowana jest w jego twórczości przez symbol cienia. We wspomnianym kazaniu zauważa konsekwencję, jaką niesie świadomość zastanego stanu rzeczy: „Nie umieszczamy naszych uczuć w słońcu, księżycu czy gwiazdach, ani w tej bogatej i pięknej ziemi, ponieważ wszystko, co materialne, zanika i przemija jak dzień i noc. Człowiek również, chociaż ma w sobie inteligencję, ale w swoim najlepszym stanie jest całkowicie marnością” [12].

 

3. „Noc” (the night) jako czas ospałości, trwogi i podlegania pokusom

Metafora nocy wybrzmiewa także w modlitwie poetyckiej autorstwa Lancelota Andrewesa (1555-1626), anglikańskiego biskupa Winchester, pt. Commendation ze zbioru datowanego na rok 161813. Newman podjął się tłumaczenia tego dzieła z greki, jako że autor pomimo swoich angielskich korzeni, spisał je w tym języku, uważając za bardziej odpowiedni na potrzeby osobistej modlitwy [14]. W porządku modlitwy porannej obejmującym: litanię, spowiedź oraz powierzenie się opiece Bożej, biskup Andrewes w ostatniej z tych części pisze:

Boże naszych ojców,
który cień śmierci przemieniasz w zaranie [15]
i rozświetlasz oblicze ziemi,
który odtrącasz ciemność od oblicza światła,
przepędzasz noc i przywracasz dzień,
który rozświetlasz moje oczy,
abym nie zasnął śmiertelnie [16]
[…]
Daj mi być dzieckiem światła, synem dnia,
Jak za dnia kroczyć trzeźwo, święcie i uczciwie [17].

Modlitwa ta ukazała się w zbiorze modlitw opublikowanym przez Newmana 25 marca 1840 roku w Traktacie 88 (jednym z dziewięćdziesięciu traktatów, niezwykle ważnych dla ruchu oksfordzkiego dążącego do odnowienia anglikanizmu przez publikację w nich myśli ojców Kościoła oraz znaczących
teologów anglikańskich). Jak można zauważyć, pod względem treści wyraźnie nawiązuje ona do modlitwy brewiarzowej, a przy uwzględnieniu również struktury (wyznanie winy, Confession of Sin) także do oficjum modlitwy porannej i wieczornej z Book of Common Prayer. Fragment ten ukazuje noc jako czas snu, panowania ciemności i śmierci. Ostatnie zaś stwierdzenie wyrażające pragnienie bycia „synem dnia”, który kroczy pewnie, w świętości i uczciwości, nasuwa na myśl obraz przeciwstawny, tożsamości „syna nocy”,
którego cechują ospałość, nieprawość i niepewność. Implicite jest to więc także pora braku zachowania czujności oraz przywiązania do grzechu i zła.

Podobny wydźwięk metafory nocy niesie modlitwa wieczorna z Book of Common Prayer, z której każdy pastor, w tym John Henry Newman i biskup Andrewes, miał obowiązek korzystać. Obaj prosili słowami nawiązującymi do poprzedniego wezwania:

O, Panie, Boże naszych ojców,
[…]
bądź z nami w nadchodzącą noc;
zachowaj nas od wszelkiego grzechu, zła i każdej trwogi;
albowiem Ty jesteś naszym światłem i zbawieniem [18],
i mocą naszego życia [19].

Obie modlitwy, biskupa Andrewesa i z Book of Common Prayer, oprócz rzeczywistości nocy utożsamionej ze stanem świata po grzechu pierworodnym, ukazują również Boga, który w swojej wszechmocy może go odmienić. Pierwsza modlitwa podkreśla Jego udział w przezwyciężeniu śmierci i grzechu, które zdają się wzajemnie łączyć, druga natomiast upatruje mocy Boga w pokonaniu jednakowoż nocnej trwogi. Lęk został tym samym ukazany jako pewien rodzaj zła, który przeszkadza wierzącemu w pełnieniu woli Bożej.

 

[10] Por. J.H. Newman, Parochial and Plain Sermons, t. 6, London–New York–Bombay–Calcutta 1907, s. 280.

[11] Tamże, s. 284-285.

[12] Tamże, t. 5, London–New York–Bombay–Calcutta 1907, s. 317.

[13] Zob. F.E. Brightman, Introduction, w: The Preces Privatae of Lancelot Andrewes, Bishop of Winchester, London 1903, s. XV. Dzieło zostało wydane całościowo w tłumaczeniu angielskim w 1675 roku. Newman najwyraźniej uważał za wartościowe ponowne przetłumaczenie modlitw na bardziej aktualną angielszczyznę, ceniąc biskupa Andrewesa jako zasłużonego teologa i uczonego anglikańskiego, który nadzorował prace redakcyjne i był jednym z tłumaczy tzw. „Biblii w wersji króla Jakuba” (King James Version of Bible). Ponadto biskup Andrewes znany był z dzieła Ninety-six Sermons, a jego pobożność wzbudzała podziw, jako że przeznaczał pięć godzin w ciągu dnia na modlitwę – por. A. Hanson, H.B. Swete, Introduction, w: The Devotions of Bishop Andrewes, t. 1, b.m.w. 1920, b.p., https://www.amazon.com/dp/B002HMCILI/ref=rdr_kindle_text_tmb#reader_B002HMCILI [dostęp: 26.12.2018].

[14] Biskup Andrewes nie pisał modlitw z intencją ich publikacji, stąd także zrozumiałe jest użycie przez niego greki zamiast języka ojczystego. Mimo to jego manuskrypt ocalał, przekazany na łożu śmierci przyjacielowi, Williamowi Laudowi, późniejszemu arcybiskupowi Canterbury.

[15] Por. „O Boże, Przedwieczny Królu, który oddzielasz dzień od nocy i cień śmierci przemieniasz w poranek” – The Book of Common Prayer, dz. cyt., s. 56, 99.

[16] Por. Ps 13,4.

[17] Por. 1 Tes 5,5-8; J.H. Newman, Rozmyślania i modlitwy…, dz. cyt., s. 422; tenże, Tracts for the Times, nr 88, b.m.w. 2007, s. 8-9.

[18] Por. Ps 27,1.

[19] The Book of Common Prayer, dz. cyt., s. 113.

 

 

ciąg dalszy za tydzień na filipini.eu

 

część 1: Ciemna noc jako metafora ziemskiego życia