Zwykłe rzeczy – niezwykła przestrzeń: Ryt, część 1
Zwykłe rzeczy – niezwykła przestrzeń XVIII:
Ryt, część 1
kl. Patryk Żelichowski COr
Rozpoczynamy kolejną serię w ramach naszych „Zwykłych rzeczy…” dotyczącą pojęcia i zjawiska jakim jest „ryt”. W internecie możemy spotkać czasem sformułowania brzmiące nieco egzotycznie. Nie brakuje dziś wielkich zwolenników liturgii sprzed reformy po Soborze Watykańskim II. W ramach tego środowiska mówi się często o „starym rycie” czy „rycie przedsoborowym”. Co to jest więc ten ryt? A czy my mamy jakiś ryt? Jeśli mamy, to jaki? Czym się charakteryzuje? A inne Kościoły?
Samo pojęcie „ryt”, w rozumieniu religijnym, odnosi się do obrządku liturgicznego, czyli utrwalonego, ukonstytuowanego, specyficznego i charakterystycznego dla danego regionu, sposobu sprawowania liturgii. Liturgia to nie tylko sakramenty, czyli to co najcenniejsze w Kościele. Ryt liturgiczny to wszystkie obrzędy w danym regionie czy Kościele lokalnym, sakramenty i sakramentalia. Rytu nie należy utożsamiać z językiem, który jest w nim używany. Często możemy usłyszeć o „rycie ukraińskim”, czy „rycie greckim” co stanowi zbyt duże uproszczenie. Ryt to sposób, a nie język.
Kościół Katolicki w swoim skarbcu posiada również ryty w 2 formach: starej i nowej. Wynika to z zmian reformy liturgicznej po Soborze Watykańskim II. Kościoły, które nie utrzymują pełnej jedności z Stolicą Apostolską radykalnych zmian nie w tym czasie nie miały, więc ich forma pozostała nieodnowiona. Nie oznacza to jednak, że te Kościoły nie wprowadzają zmian w sprawowaniu świętych obrzędów. Liturgia jest dziełem Boga i człowieka. To, co jest w liturgii najistotniejsze, Boskie, jest jak sam Pan Bóg – niezmienne. To, co jest całą „otoczką”, swoistym ceremoniałem, dziełem człowieka, jest właśnie takie jak my – zmienne. W rycie rzymskim używamy chleba przaśnego czyli niekwaszonego, pszennego. W rycie bizantyjskim (Kościół Prawosławny grecki) używany jest chleb kwaszony, pszenny. U nas mamy 2 czytania w liturgii Mszy Świętej w dzień powszedni i 3 w niedzielę i uroczystości. W Boskiej Liturgii św. Jana Złotoustego czytań jest… No właśnie. Temu będziemy się przyglądać.
Dziś ryt rzymski. Część 1. Swoją nazwę zawdzięcza Stolicy Apostolskiej, siedzibie Papieży – Rzymowi. Z pierwszych wieków Kościoła nie mamy zbyt wielu opisów liturgii, tym bardziej kompleksowych. Co ciekawe do IV w. głównym językiem liturgii była greka! Przejście na język łaciński spowodowane było brakiem znajomości greki wśród wiernych, często również wśród duchownych. Pod koniec IV w. konstytuuje się już Kanon Rzymski, czyli dzisiejsza Pierwsza Modlitwa Eucharystyczna. W V w. schemat Mszy Świętej wyglądał następująco:
1. Wejście w ciszy, modlitwy kapłana przed ołtarzem (sam się modli);
2. Kyrie i czasem Gloria (tylko na Mszach z biskupem w Boże Narodzenie i Wielkanoc);
3. Oracja (w imieniu ludu), zawsze krótkie zakończenie (Per Christum Dominum nostrum);
4. Czytania czytali tylko lektorzy ustanowieni.
5. Ewangelia zawsze czytana przez diakona (przed Ewangelią Alleluja – cecha charakterystyczna liturgii rzymskiej) – przywitanie Chrystusa;
6. Homilia – podczas każdej Mszy Świętej;
7. Modlitwa powszechna
8. Przygotowanie darów – to wierni przynosili je w odpowiednie miejsce; tylko diakoni przynosili na ołtarz;
9. Sekreta, czyli modlitwa nad darami ofiarnymi (po cichu), końcówka głośno, lud odpowiada Amen;
10. Modlitwa eucharystyczna (nie klękano, brak podniesienia);
11. Komunia pod dwiema postaciami;
12. Ojcze nasz (przed lub po Komunii);
13. Modlitwa na dopełnienie Eucharystii;
14. Ogłoszenia;
15. Modlitwa nad ludem, błogosławieństwo.
Przez wieki rozwój liturgii Papieskiej, od VI w., stawał się powoli wzorem liturgii całego Kościoła Katolickiego. Z tego okresu pochodzą świadectwa Mszy Świętych stacyjnych. Przewodniczył jej papież. Wierni gromadzili się w jednym kościele, do którego przybywał papież. Rozpoczynano od modlitwy, następnie odbywała się procesja do drugiego kościoła, tzw. statio, której towarzyszył śpiew litanii. Na procesji musieli być wszyscy z siedmiu diakonii rzymskich. Obrzędy możemy znaleźć w Ordo Romanus I. W tym wieku do liturgii rzymskiej wchodzi niezwykła ceremonialność zaczerpnięta z dworów. Zanika natomiast modlitwa wiernych. Przez następne wieki na rozwój liturgii rzymskiej wpływała liturgia galijska (Francja) oraz liturgia germańska, o których będziemy mówili w kolejnych częściach cyklu. Po soborze trydenckim w XVI w., Papież Pius V, wydał Mszał Rzymski dla całego Kościoła Katolickiego, obligując wszystkie Kościoły lokalne (diecezje) do sprawowania Mszy Świętej wg tego Mszału, pozostawiając jedynie tradycje mające ponad 200 lat (np. ryt dominikański, ryt kartuski itp.). Bez większych zmian ten sposób sprawowania liturgii przetrwał do przemian liturgicznych po Soborze Watykańskim II. Dziś nazywamy ten sposób sprawowania liturgii „Nadzwyczajną formą rytu rzymskiego”. Liturgia ta sprawowana jest tylko po łacinie. Charakteryzuje ją bogata forma, oceniana przez liturgistów jako „teatralna”. Oto jej schemat (warto porównać sobie z schematem z V w. zamieszczonym powyżej):
- MSZA KATECHUMENÓW
CZĘŚĆ PIERWSZA
1. Asperges – Aspersja
2. Psalm wstępny
3. Confiteor – Spowiedź powszechna
4. Introit
CZĘŚĆ DRUGA
5. Kyrie – błagalne wołanie
6. Gloria – Chwała Trójcy Przenajświętszej
7. Kolekta – Modlitwa Kościelna
CZĘŚĆ TRZECIA
8. Lekcja
9. Graduał i Alleluja (względnie Traktus, Sekwencja)
10. Przygotowanie do Ewangelii
11. Ewangelia
12. Kazanie
13. Credo – Wyznanie wiary
2. MSZA WIERNYCH
CZĘŚĆ PIERWSZA
14. Offertorium – Ofertorium
15. Ofiarowanie Chleba
16. Przygotowanie wina i wody
17. Ofiarowanie wina
18. Polecenie ofiar
19. Lavabo – Umycie rąk
20. Polecenie ofiar Trójcy Świętej
21. Wezwanie do modlitwy i Sekreta
CZĘŚĆ DRUGA
22. Prefacja czyli Przedśpiew
23. Sanctus – Święty
KANON MSZY ŚWIĘTEJ
24. (Pierwsza) modlitwa wstawiennicza
25. Hanc Igitur – prośba o przyjęcie ofiary
26. Quam Oblationem – Prośba o przeistoczenie
27. Konsekracja chleba
28. Konsekracja wina
29. Unde Et Memores – Wspomnienie Tajemnicy Odkupienia (Anamneza)
30. Supra Quae – Modlitwa o przyjęcie Ofiary bezkrwawej
31. (Druga) modlitwa wstawiennicza
32. Zakończenie
CZĘŚĆ TRZECIA
33. Pater Noster – Modlitwa Pańska
34. Łamanie Chleba i modły o pokój
35. Modlitwy przed Komunią
36. Komunia kapłana
37. Komunia wiernych
38. Dziękczynienie
39. Communio – Śpiew przy Komunii
40. Postcommunio – Modlitwy po Komunii
41. Placeat Tibi – Ostatnia modlitwa
42. Ostatnia Ewangelia
Schemat powyższy jest zaczerpnięty z Mszału i zmian z 1962 r. Jest to o tyle ważne, że przed rokiem 1962 Komunia święta wiernych nie była ściśle związana z Mszą Świętą i mogła być udzielona w każdym momencie. Podobnie było z kazaniem, które głoszone było zwykle przed lub po Mszy Świętej.
Jest to niezwykle duży skrót rozwoju rytu rzymskiego, dla zobrazowania jak to się stało, że dzisiaj wygląda to w ten sposób. W kolejnej części zobaczymy „Zwyczajną formę rytu rzymskiego” i poszukamy od kiedy w liturgii mamy np. znak pokoju, co on oznacza i dlaczego jest w tym miejscu.
Czy wiesz że…
Credo do liturgii zachodniej weszło dopiero po synodzie w Toledo (589) – ślad walki z pozostałościami arianizmu. Wcześniej jedyną okazją do wyznania wiary był chrzest (potrójne pytanie o wiarę). W tradycji Wschodniej wiarę wyznawano w czasie każdej Mszy. Zachód był bardziej powściągliwy (zwlekano z wprowadzeniem). Przełom w Rzymie nastąpił dopiero w XI wieku, w czasie koronacji Henryka II na cesarza (1014). Wprowadził je papież Benedykt VIII w Mszach publicznych, ale tylko w niedziele i święta. Od XIV wieku rozszerzono wyznanie wiary (zasada: misterium – doctrina – solemnitas): Misterium – gdy wspominana tajemnica wiary zawarta w Credo. Doctrina – wspomnienia Doktorów Kościoła. Solemnitas – w uroczystości. Po Soborze Watykańskim II powrócono do zasady, że wyznanie wiary odmawia się w niedziele i uroczystości. Różnice pomiędzy Wschodem i Zachodem w pierwszym słowie (Wierzymy – Wierzę). Credo jest odpowiedzią całego Ludu Bożego na usłyszane słowo Boga.
