Zwykłe rzeczy – niezwykła przestrzeń: Ryt, część 3

 

Zwykłe rzeczy – niezwykła przestrzeń XX:
Ryt, część 3

kl. Patryk Żelichowski COr

 

Ryt dominikański

Zgromadzenia zakonne mają wiele zwyczajów właściwych ich duchowości i stylowi życia, pracy i modlitwy. Nic więc dziwnego, że oddawanie czci Bogu, sprawowanie kultu, również jest inne, bo dopasowane do konkretnych charyzmatów i uwarunkowań. Zakon Braci Kaznodziejów, czyli dominikanów, posiada taką właśnie liturgię. Ryty różnych zgromadzeń znajdują się w obrębie rzymskiego sprawowania liturgii co do swej istoty. Jaka jest historia i ogólna charakterystyka tej liturgii? Na to pytanie odpowiedzą najlepiej sami dominikanie.

Zakon Braci Kaznodziejów, założony przez św. Dominika Guzmana i zatwierdzony przez papieża Honoriusza III w 1216 r., od połowy XIII wieku posiadał ustaloną i uporządkowaną własną liturgię, o której ujednolicenie zatroszczył się piąty jego generał, Humbert z Romans (1254-1263). W archiwum zakonu w Rzymie do dzisiaj przechowuje się egzemplarz tej pierwotnej „liturgii dominikańskiej”, tzw. Prototyp. W 1267 r. uzyskała ona aprobatę papieża Klemensa IV. Od liturgii rzymskiej odróżniała się większą prostotą obrzędów. Odnosi się to tak do mszału, jak i do brewiarza. Jej struktura była raczej kanonicka (podobnie jak pierwotne konstytucje dominikańskie, które były wzorowane na prawodawstwie zakonnym premonstratensów), ale na pół cysterska, zwłaszcza przez swój puryzm liturgiczny (szybkość śpiewu, unikanie powtarzania antyfon, obawa przez rytualizmem na wzór Cluny, który uważano za przeciwny wewnętrznej pobożności). Zgodnie z pierwotnymi konstytucjami, winna być sprawowana breviter et succincte, aby nie przeszkadzała braciom w ich pobożności, a ich studium nie doznało najmniejszego uszczerbku.

Liturgia dominikańska wyszła „obronną ręką” z reformy liturgicznej papieża Piusa V (zresztą dominikanina) i przetrwała bez większych zmian aż do 1968 r., kiedy to kapituła generalna zakonu, obradująca w River Forest, podjęła decyzję o przyjęciu przez zakon rytu rzymskiego. Na następnej kapitule generalnej defnitorów w Tallaght, zadecydowano z kolei o przyjęciu nowego, zreformowanego brewiarza rzymskiego. Tak więc wraz z wydaniem ksiąg liturgicznych odnowionej po Soborze Watykańskim II liturgii rzymskiej, dominikanie zaczęli posługiwać się księgami liturgicznymi według tego rytu. Jednak kolejne kapituły generalne, które w zakonie odbywają się co cztery lata i sprawują w nim najwyższą władzę, począwszy od kapituły w River Forest, zobowiązywały poszczególnych generałów zakonu, aby zatroszczyli się o zebranie i wydanie elementa vere pecularia ritus nostri.

Jak wygląda Msza w rycie dominikańskim?

Wymieniono tutaj tylko najbardziej uderzające różnice między rytem dominikańskim a rzymskim. Najważniejszy jest sposób odprawiania Mszy Świętej. Celebrans w rycie dominikańskim nosi humerał na głowie do początku Mszy Świętej i przygotowuje kielich zaraz po dotarciu do ołtarza. Nie wypowiada ani „Introibo ad altare Dei”, ani psalmu „Judica me Deus”, co charakteryzuje ryt rzymski w jego nadzwyczajnej formie. Zamiast tego mówi „Confitemini Domino quoniam bonus”, a ministrant odpowiada „Quoniam in saeculum misericordia eius” („Chwała Panu, bo jest dobry; Jego miłosierdzie trwa na wieki ”). Confiteor (Spowiadam się Bogu Wszechmogącemu), znacznie krótszy od rzymskiego, zawiera imię św. Dominika. Gloria i Credo rozpoczynają się na środku ołtarza i kończą po stronie Mszału. Na Ofiarowanie składa się jednocześnie ofiarowanie Hostii i kielicha oraz tylko jedna modlitwa „Suscipe Sancta Trinitas”. Kanon Mszy jest taki sam jak Kanon obrządku rzymskiego, ale kapłan inaczej trzyma ręce i ramiona – w niektórych częściach Kanonu ręce są złożone, a zaraz po konsekracji, dla „Unde et Memores „, trzyma ręce w pozycji krzyżowej. Dominikański celebrans odmawia również „Agnus Dei” bezpośrednio po „Pax Domini”, a następnie odmawia modlitwy „Hæc sacrosancta commixtio”, „Domine Iesu Christe” i „Corpus et sanguis”, po których następuje Komunia, kapłan przyjmuje Hostię z lewej ręki. Nie odmawia się modlitw przy spożyciu Przenajdroższej Krwi. Podczas uroczystej Mszy świętej kielich jest przynoszony do ołtarza podczas Gloria, a korporał rozkładany jest przez diakona podczas śpiewania czytania z Nowego Testamentu. Kielich jest przygotowywany zaraz po odśpiewaniu czytania przez subdiakona, a ministranci siedzą po stronie Epistoły – patrząc na ołtarz, po prawej stronie. Okadzanie usługujących następuje podczas śpiewania prefacji. Przez cały obrzęd ministranci również stoją, odmiennie od starej rzymskiej liturgii.

Istnieją pewne różnice między muzycznej notacji Dominikanów. Śpiew dominikański został wiernie skopiowany z rękopisów z XIII wieku, które z kolei wywodzą się pośrednio z sakramentarzów gregoriańskich. Istnieje zatem niezwykłe podobieństwo między śpiewem dominikańskim a przywróconym śpiewem rzymskim, chociaż księgi dominikańskie generalnie nie używają niektórych współczesnych zapisów zapoczątkowanych przez opactwo w Solesmes (na przykład neumy z kropkami wskazujące na wydłużenie nuty nie występują w książkach dominikańskich).

W internecie są dostępne nagrania Mszy Świętej sprawowanej w rycie dominikańskim – zachęcam do obejrzenia.

Czy wiesz, że…
Prefacja jest uroczystą modlitwą dziękczynną, w której kapłan w imieniu całego zgromadzenia wielbi Boga Ojca i składa mu dzięki za dzieło stworzenie lub za jakiś szczególny jego aspekt. Różna była ilość prefacji w historii. Sakramentarze z Werony (VII wiek) zawierały około 280 prefacji. Sakramentarz Gelazjański (VIII wiek) ogranicza już liczbę prefacji do 54. Sakramentarz gregoriański natomiast zawiera tylko 14 prefacji. Mszał Piusa V podaje tylko 11 prefacji. Obecny Mszał zawiera 97 prefacji. Zasadniczo budowa prefacji w obydwóch formach rytu rzymskiego jest podobna.
Budowa Prefacji:
1. Dialog –
a) Pan z wami – I z duchem twoim – zawsze obecne
b) W górę serca – Wznosimy je do Pana – pochodzą z Tradycji Apostolskiej (III w.)
c) Dzięki składajmy… – Godne to i sprawiedliwe
2. Formuła wstępna – Zaprawdę godne to… – najpierw należy podziękować Bogu, a potem dopiero prosić. Wszyscy dziękują (Kościół pielgrzymujący, cierpiący i triumfujący). Wspomina się dzieło Chrystusa, ku chwale Ojca.
3. Embolizm – ten fragment prefacji jest zmienny najbardziej. W nim znajdują się cechy charakterystyczne celebracji.
4. Formuła końcowa – Dlatego z Aniołami… (lub podobne). Pokazuje uniwersalny charakter modlitwy. Łączymy się z Kościołem triumfującym (nie oni z nami).