Aktualności,  Liturgia,  ON-LINE,  Oratorium Domowe

Zwykłe rzeczy – niezwykła przestrzeń: Ryt, część 5

Msza solenna w rycie karmelitańskim

 

Zwykłe rzeczy – niezwykła przestrzeń XXII:
Ryt, część 5

 
kl. Patryk Żelichowski COr

 

Ryt karmelitański – katolicki ryt Mszy Świętej, właściwy zakonowi karmelitów. Przez zakonników trzewiczkowych używany aż do wydania nowego Mszału Rzymskiego w 1969 roku.

Zakon karmelitów (podczas swojego istnienia na górze Karmel) przyjął liturgię z Ziemi Świętej, wariant obrządku rzymsko-paryskiego. Po przybyciu do Europy zachowali swój obrządek, pozostawili go również po 1570 roku (po soborze Trydenckim). Karmelici bosi – ci, którzy powstali dzięki reformie świętej Teresy od Jezusa i świętego Jana od Krzyża – przyjęli ryt Rzymski. Karmelici trzewiczkowi używali swego rytu aż do przyjęcia mszału Pawła VI w 1969 roku.

To w skrócie, a teraz garść historii! Abp. Nowowiejski pisze o tym tak:

Karmelici, tj. mieszkający w samotniach na górze Karmel pustelnicy, zostali połączeni za sprawą św. Alberta patriarchy jerozolimskiego w jeden zakon, który im nadał regułę. Że zaś były to czasy wojen krzyżowych i panowania krzyżowców nad Ziemią Świętą i Jerozolimą (od 1099), czasy, w których w świątyni Grobu Chrystusowego kapłani, przybyli z krzyżowcami odprawiali Mszę św. tak, jak ją odprawiano w znaczniejszych kościołach Francji, a przede wszystkim w Paryżu a śpiewom przewodniczył sprowadzony przez Godfryda de Bouillon — Anzelm, kanonik kościoła paryskiego, więc Karmelici także ten obrządek Mszy, zwany gallikańskim, sobie przyswoili.

Liturgia bazyliki Grobu świętego posłużyła do rozwoju liturgii wschodnich i zachodnich przez swoje wspaniałe ceremonie. Karmelici, używający reguły św. Alberta, trzymali się rytu Grobu świętego i gdy w r. 1235 opuszczali Palestynę, ryt ten zachowywali z małymi zmianami. Mszę ich zwano Mszą jerozolimską nie w tym znaczeniu, że to miała być starożytna wschodnia Msza jerozolimska, ale w tym, iż w Jerozolimie przyuczyli się do niej i że to była Msza gallikańska.

Z czasów wojen krzyżowych (z r. 1160) w bibliotece watykańskiej przechowuje się rękopis (Cod. Barberini 659), w którym znajdują się przepisy odprawiania nabożeństw w kościele jerozolimskim Grobu Chrystusowego. One potwierdzają, że kolebką Mszy św. odprawianej wówczas w Jerozolimie, były ważniejsze kościoły francuskie; podają nadto, że priores praedictae ecclesiae (tj. Grobu Chrystusowego), valde probabiles viri, uzupełniali swój mszał. Przypuszczać należy, że w Europie Karmelici w dalszym ciągu swój mszał dostosowywali do nowszych zwyczajów.

Gdy Zybert z Beki ułożył nowe, poprawne, zastosowane do zwyczajów miejscowych, ordinarium karmelitańskie, kapituła generalna z r. 1312 uznała je za obowiązujące w całym zakonie. Ordinarium to w swej drugiej części obejmuje rzeczy zmienne na wszystkie niedziele, ferie i uroczystości doroczne, ale nie podaje tekstów tych dosłownie, lecz tylko pierwsze ich wyrazy, a nawet niekiedy pierwsze głoski tych wyrazów.

Z księgi tej dowiadujemy się, że kościoły karmelitańskie były wszędzie ubogie, że przy Mszach czytanych używano jednej tylko świecy, a przy Mszach śpiewanych od dwóch do czterech, stosownie do rodzaju uroczystości, że podczas Mszy solennej śpiewano Salve Regina i zapalano wielką świecę pośrodku chóru. Kadzidła rzadko używano; podobnie flabellów do odpędzenia much. Przechodząc przed Przenajświętszym Sakramentem w cyborium nie klękano, ale pochylano się głęboko. Gdy Msza solenna się rozpoczynała, akolici rozkładali obrus; zresztą stali po bokach diakona tak, aby celebrans, ministranci i akolici tworzyli kształt krzyża.

W dni uroczyste proroctwo poprzedzało epistołę, a po epistole odśpiewywano prozę; lecz Mikołaj Audet, generał zakonu, między 1544 a 1551 usunął z mszału prozy, z wyjątkiem pięciu czy sześciu, jakie były w powszechnym użyciu. Na lavabo i po Komunii celebrans odchodził od ołtarza do piscyny, aby tam umyć ręce. Przed konsekracją, na wyraz: fregit, robił ruch ręką, jakoby łamał hostię. Forma konsekracji w rękopisach angielskich była: Hoc est enim, a w rękopisach włoskich: Hoc est corpus. Po konsekracji celebrans, zamiast klękać, pochylał się, a turyferarz tak stał wtedy z kadzielnicą, aby dym jej nie zasłaniał widoku na Przenajświętszego Sakramentu; zresztą kielich podnoszono nie wyżej, jak obecnie czyni się to przed Pater noster w Mszy rzymskiej. Podczas modlitwy Unde et memores celebrans trzymał ręce rozpostarte, jak ramiona krzyża; po Pater noster odmawiano w dni ferialne psalm Deus venerunt gentes w intencji odzyskania Ziemi świętej. Modlitwy przed Komunią wraz z pozdrowieniem Hostii Przenajświętszej są wzięte z ksiąg gallikańskich, między innymi z mszału Sarum. Domine, non sum dignus włączono do tej Mszy dopiero r. 1568. Zakończeniem Mszy było Dominus vobiscum, Ite missa est albo równoznaczna formuła Pater noster (cicho) i Salve Regina. Błogosławieństwo wtedy tylko było udzielane, gdy tego zwyczaj miejscowy wymagał. Jako dziękczynienie służyła Msza sucha albo ewangelia In principio, którą mszał późniejszy z r. 1490 uważał jako należącą do całości Mszy świętej.

W cyborium zachowywano dwie tylko Hostie: jedną dla chorych, drugą dla pobożnych mnichów w chórze. Na komunie generalne, których było 10 do 12 na rok, konsekrowano odpowiedniejszą liczbę hostii; zresztą komunia pod dwiema postaciami była udzielana aż do końca XIII wielka albo i dłużej. Księgi do śpiewu były bardzo rzadkie tak, iż nie wiadomo, jaki był sposób śpiewania u karmelitów. Na początku XV wieku były już organy i organiści.

Gdy ordinarium z r. 1312 podlegało dużym zmianom w kolei czasu (np. formuła spowiedzi powszechnej: Confíteor otrzymała drugą część: Ideo precor), kapituła zakonu z r. 1564 wiele nowości tych zniosła, a kapituła z 1580 mszał karmelitański nowej rewizji poddała. Pracę tę, dokonaną sumiennie przez odpowiednią komisję, Stolica Apostolska 4 sierpnia 1584 uznała za swoją i mszał poprawiony za jedynie obowiązujący w całym zakonie, zarówno u zakonników jak i u zakonnic. Msza karmelitańska odtąd zachowuje wszystkie cechy szczególne starożytnego obrządku, przez karmelitów zachowywanego, i przedstawia czcigodny zabytek średniowiecznej liturgii zachodniej. Że jednak na owe czasy poprawy mszału karmelitańskiego przypada podział karmelitów na bosych i trzewiczkowych, tj. na nowej i starej obserwancji, karmelici bosi zarzucili Mszę karmelitańską, a przyjęli rzymską. Przy Mszy karmelitańskiej zostali sami tylko karmelici trzewiczkowi.

Od tego czasu niewiele zmian nastąpiło w Mszy karmelitańskiej. Nadto, ponieważ Msza ta należy do takich, które miały więcej niż 200 lat istnienia, więc nie została zniesiona wtedy, gdy bulle św. Piusa V i Grzegorza XIII zniosły wszystkie inne nowsze Msze.

Dodać trzeba, że Msza obrzędu karmelitańskiego nie była dotąd przedmiotem szczególnych badań naukowych, w tych rzeczach, o których wspomina o. Zimmermann.

 

Nagranie całej Mszy w rycie karmelitańskim odprawionej w Aylesford.

 

Czy wiesz, że…

Manuterium to kawałek płótna, używany w czasie sakramentu święceń kapłańskich przed reformą liturgii po Soborze Watykańskim II. Obwiązywano nim ręce po ich namaszczeniu, by chronić święty olej. W tradycji Kościoła matka kapłana ma prawo zostać pochowana, trzymając w ręku manuterium ze święceń swojego syna.