Newman – święty dla nas, inspiracja 19
Święty Jan Henryk Newman
w nauczaniu papieży XXI wieku
Marcin Kuczok
W roku, w którym obchodzimy 100-lecie urodzin św. Jana Pawła II, chcemy przypomnieć sobie, co na temat św. Jana Henryka Newmana znajdziemy w nauczaniu naszego Wielkiego Rodaka, który zasiadał na Stolicy Piotrowej. Dodatkowo, poszukamy także najciekawszych odniesień do myśli i osoby Newmana u kolejnych papieży XXI wieku – Benedykta XVI, który beatyfikował kardynała w 2010 roku w Birmingham oraz Franciszka, który w październiku 2019 kanonizował go w Rzymie. Okazuje się, że św. Jan Paweł II nieczęsto odwoływał się do Newmana. Jednak, gdy już to czynił, stawiał go w jednym szeregu z najznamienitszymi autorytetami Kościoła. Na przykład, w encyklice „Fides et Ratio” z 1998 roku, poświęconej relacjom pomiędzy wiarą, a rozumem, św. Jan Paweł II wymienia kardynała Newmana wśród najwybitniejszych chrześcijańskich myślicieli czasów współczesnych. W dokumencie mowa o tym, że więź między filozofią, a teologią winna być dwukierunkowa – teologia winna wychodzić od objawionego Słowa Bożego, które jest Prawdą (por. J 17,17), ale posiłkować się ludzkim, rozumowym poszukiwaniem prawdy, obecnym w refleksji filozoficznej, którą z kolei Słowo Boże jest w stanie w ten sposób ubogacić. Przykładami takiego łączenia tych dwóch sfer są zdaniem papieża wielcy myśliciele Kościoła: „Dotyczy to zarówno Ojców Kościoła, wśród których trzeba wymienić przynajmniej imiona św. Grzegorza z Nazjanzu i św. Augustyna, jak i Doktorów średniowiecznych, zwłaszcza wspaniałej triady św. Anzelma, św. Bonawentury i św. Tomasza z Akwinu”. Dalej jednak, św. Jan Paweł II dodaje: “Przejawem owocnej relacji między filozofią, a słowem Bożym są też śmiałe poszukiwania podjęte przez myślicieli bliższych nam w czasie, spośród których chciałbym wymienić takie postaci, jak John Henry Newman, Antonio Rosmini, Jacques Maritain, Étienne Gilson i Edyta Stein w świecie zachodnim, a w kręgu kultury wschodniej uczonych formatu Władimira S. Sołowjowa, Pawła A. Florenskiego, Piotra J. Czaadajewa, Władimira N. Łosskiego.” To o nich pisze papież, że „zapoznanie się z drogą duchowego rozwoju tych myślicieli przyczyni się do postępu w poszukiwaniu prawdy i pozwoli lepiej wykorzystać osiągnięte rezultaty w służbie człowiekowi”. Z kolei, w opublikowanej kilka lat wcześniej encyklice „Veritatis Splendor” z roku 1993, dotyczącej nauczania moralnego Kościoła, św. Jan Henryk Newman został nazwany przez św. Jana Pawła II „wybitnym obrońcą praw sumienia”, który głosił, że sumienie ma swoje prawa, ponieważ ma obowiązki. Słowa te Papież pisze w kontekście rozważań nad wolnością człowieka w poszukiwaniu prawdy. Wolność ta została człowiekowi dana jako znak obrazu Boga w człowieku, aby szukał on Boga z własnej ochoty „i Jego się trzymając, dobrowolnie dochodził do pełnej i błogosławionej doskonałości”. Powołując się na przykład kardynała Newmana, św. Jan Paweł II, za Konstytucją duszpasterską o Kościele w świecie współczesnym Soboru Watykańskiego II, stwierdza, że „jeśli istnieje prawo do poszukiwania prawdy na własnej drodze, to bardziej podstawowy w stosunku do niego jest ciążący na każdym człowieku poważny obowiązek moralny szukania prawdy i trwania przy niej, gdy się ją odnajdzie.” Tak właśnie uczynił Newman, gdy jako anglikański duchowny, po latach poszukiwania prawdy w badaniach historyczno-teologicznych odkrył, że znajduje się ona w doktrynie Kościoła Rzymskokatolickiego. Nie zawahał się wtedy przylgnąć do niej całym sercem, rezygnując ze wszystkich zaszczytów, jakie posiadał w tamtym czasie i przyjąć pogardzaną w XIX-wiecznej Anglii wiarę katolicką. Czas pontyfikatu kolejnego papieża – Benedykta XVI – związany jest z beatyfikacją kardynała Newmana, która miała miejsce 19 września 2010 w Birmingham, podczas pielgrzymki papieża do Wielkiej Brytanii. Warto w tym miejscu przypomnieć kilka myśli, jakie na temat nowego błogosławionego Benedykt XVI zawarł w homilii wygłoszonej w tamtym dniu. Przede wszystkim, papież zaznacza w niej, że Newman zasługuje na to, by umieścić go pośród licznej rzeszy świętych uczonych z Wysp Brytyjskich, takich jak św. Beda, św. Hilda, św. Aelred, czy bł. Jan Duns Szkot, bo w jego przypadku owa tradycja uprawiania nauki, kierowania się głęboką mądrością oraz miłość do Pana wydały owoce świętości. To jak Newman rozumiał świętość, najlepiej uwidacznia się w jego zawołaniu kardynalskim – „Cor ad cor loquitur” – czyli „Serce mówi do serca”. Według papieża, oznacza to, że dla Newmana świętość była głębokim pragnieniem ludzkiego serca, aby wejść w intymne zjednoczenie z Sercem Boga. Pokazał nam on, że wierność modlitwie stopniowo przemienia nas i upodabnia do Boga. Służba, do której Newman został wezwany przez Boga, obejmowała wykorzystanie jego przenikliwego intelektu i doskonałego pióra do zgłębiania relacji pomiędzy wiarą a rozumem, roli religii w społeczeństwie, a także potrzeby zróżnicowanej edukacji młodzieży. Benedykt XVI zwraca uwagę, że podjęte przez kardynała Newmana tematy były bardzo istotne nie tylko w wiktoriańskiej Anglii, ale nadal inspirują wielu ludzi na całym świecie. Choć to osiągnięcia naukowe Newmana spotykają się z największą uwagą ze strony czytelników jego twórczości, to w swojej homilii papież Benedykt podkreśla także rolę, jaką Newman odegrał jako duszpasterz w Oratorium w Birmingham, gdzie odwiedzał chorych i biednych, pocieszał opuszczonych i troszczył się o więźniów. Ciepło i człowieczeństwo jego podejścia duszpasterskiego były dowodem na to, że Newman wcielał w życie to, co głosił w swoich rozlicznych naukach i kazaniach, zaś najlepszym potwierdzeniem tego faktu był, zdaniem papieża, wielki, wielotysięczny tłum, jaki żegnał go na ulicach Birmingham w dniu jego pogrzebu. Co się tyczy nauczania papieża Franciszka, to warto przywołać jego słowa na temat św. Jana Henryka Newmana z encykliki o wierze „Lumen fidei” z roku 2013. Odnosząc się do kwestii jedności wiary, papież zwraca uwagę na to, że wszystkie prawdy wiary łączą się w jedno i stają się jak jeden organizm z wieloma członkami. To oznacza, że negowanie jakiejkolwiek z nich jest szkodzeniem całości i okaleczaniem tego organizmu wiary. Problem w tym, zdaniem Franciszka, że każda epoka w historii dziejów ludzkości może uznawać niektóre elementy wiary za łatwiejsze lub trudniejsze do zaakceptowania. To rodzi potrzebę czuwania nad tym, by należycie akcentować wszystkie prawdy wiary i dbać o jej integralność. Jak pisze papież, takie rozumienie wiary zakorzenione jest w nauczaniu kardynała Newmana: „Jedność wiary jest zatem jednością żywego organizmu, jak trafnie zauważył błogosławiony John Henry Newman, gdy pośród cech charakterystycznych, wskazujących na ciągłość doktryny w czasie, wymieniał jej zdolność asymilacji w sobie wszystkiego, co znajduje w różnych środowiskach, w jakich jest obecna, w różnych kulturach, z jakimi się spotyka, oczyszczając wszystko i znajdując dla tego najlepszy wyraz. W ten sposób wiara ukazuje się jako uniwersalna, katolicka, ponieważ jej światło potęguje się, by oświecić cały wszechświat i całą historię”. Nie można także pominąć słów papieża Franciszka na temat św. Jana Henryka Newmana, wypowiedzianych w trakcie homilii podczas mszy kanonizacyjnej na pl. św. Piotra w dniu 13 października 2019 roku. Przypomniane w niej zostało to, jak kardynał Newman rozumiał świętość. W jednym ze swoich kazań napisał on, że w chrześcijaństwie chodzi o świętość dnia codziennego, pośród którego chrześcijanin zachowuje głęboki, cichy i ukryty pokój, niezauważalny dla świata, że jest radosny, uprzejmy, grzeczny, uczciwy, życzliwy i skromny, że pozostaje do takiego stopnia prosty i pozbawiony jakichkolwiek niezwykłości w obejściu, iż na pierwszy rzut oka wydaje się być zwyczajnym człowiekiem. Jak zatem możemy zauważyć, odniesienia do św. Jana Henryka Newmana pojawiają się zarówno w nauczaniu św. Jana Pawła II, jak i jego następców na Stolicy Piotrowej w XXI wieku – Benedykta XVI oraz Franciszka. W przypomnianych wypowiedziach tych papieży kardynał Newman jest przedstawiany na różne sposoby. Mowa o nim jako o wielkim intelektualiście, który doskonale łączy wiarę z rozumem, w czym upodobnił się do wielu wielkich postaci Kościoła, a w swojej pracy podejmuje ważne tematy, wciąż aktualne i inspirujące ludzi na całym świecie. Jest także pokazywany jako człowiek wierny swojemu sumieniu, który uparcie dąży do poznania prawdy, a kiedy ją znajduje, przyjmuje ją całym sercem. Św. Jan Henryk Newman w nauczaniu papieży naszych czasów to także człowiek wiary, którą należy zachowywać zawsze w pełni oraz gorliwy duszpasterz, który sam wciela w życie to, czego naucza innych. To wreszcie chrześcijanin, który szuka świętości w intymnym spotkaniu serc Boga i człowieka, w wierności modlitwie i w prostym, zwyczajnym, codziennym życiu.
za: Świętogórska Róża Duchowna, 3/2020 (248), s. 22-25.
